Fundacja rodzinna – Polska a Lichtenstein, Niderlandy

Fundacje prywatne stanowią interesujący i coraz częściej wybierany sposób zabezpieczenia majątku oraz sukcesji. W poniższym artykule przyjrzymy się krótko krajowym rozwiązaniom w tej kwestii oraz porównamy je ze sprawdzonymi rozwiązaniami w Lichtensteinie oraz Niderlandach.

POLSKA

Polska fundacja rodzinna jest konstrukcją stosunkowo nową, funkcjonującą w praktyce od maja 2023 r. Powstała z inicjatywy Ministerstwa Rozwoju i Technologii, bazując na szeregu sprawdzonych w innych krajach rozwiązań.

Fundacja może być powołana aktem notarialnym (wtedy fundatorów może być więcej niż jeden) lub w testamencie (wtedy możliwy jest tylko jeden fundator), a dla jej założenia konieczne jest wyłożenie kapitału założycielskiego w wysokości minimum 100.000,00 zł. Rejestr Fundacji Rodzinnych prowadzi Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim.

Konieczne jest opracowanie statutu. Podobnie jak większość osób prawnych, fundacja rodzinna działa pod przewodnictwem zarządu i może posiadać wewnętrzną radę nadzorczą. Istotną instytucją jest zgromadzenie beneficjentów – grupujące wszystkich beneficjentów fundacji rodzinnej, które ma kompetencje np. do uzupełniania składu organów fundacji, co gwarantuję długoterminowy wpływ rodziny na sprawy fundacji. Skoro zaś o beneficjentach mowa – mogą nim być osoby fizyczne (w tym samym fundator lub fundatorzy) oraz organizacje pożytku publicznego.  

Fundator ma sporą swobodę w określeniu zasad działania fundacji, której podstawowym celem jest długoterminowe (nawet w skali kilku pokoleń) zabezpieczenie majątku i działalności gospodarczej, przy jednoczesnym oddzieleniu kwestii rodzinnych i stricte majątkowych oraz biznesowych. Podkreślić jednak należy, że polska fundacja rodzinna, zarządzając powierzoną jej własnością, sama w sobie nie prowadzi działalności gospodarczej – jedynie wyjątkowo może prowadzić działalność polegającą na obrocie majątkiem.

W kwestii opodatkowania – samo założenie fundacji rodzinnej oraz przekazanie na jej rzecz majątku nie powoduje powstania obowiązku podatkowego.

Sytuacja zmienia się jednak w przypadku wypłaty środków. Choć osoby fizyczne będące podatnikami podatku PIT należące do najbliższej rodziny (sam fundator, jego małżonek/małżonka, rodzeństwo, wstępni, zstępni, pasierbowie, ojczym oraz macocha) są zwolnieni z podatku, to osoby zaliczone do I lub II grupy podatkowej w rozumieniu przepisów o podatku od spadków i darowizn, zapłacą podatek PIT w wysokości 10%, a pozostali – 15%. Sama fundacja w momencie przekazania środków również jest obciążona podatkiem – CIT w wysokości 15%. Opodatkowaniu (oraz zwolnieniom) na zasadach ogólnych podlegać będą również inni beneficjenci.

LICHTENSTEIN

W Lichtensteinie, podobnie jak w Polsce, rozróżnia się fundację charytatywną (mającą na celu działalność dobroczynną) oraz fundację prywatną (rodzinną).

Celem założenia fundacji prywatnej, konieczne jest wyłożenie kapitału założycielskiego w kwocie wynoszącej minimum 30.000,00€, przy czym może być ona wyrażona także w dolarach amerykańskich oraz frankach szwajcarskich. Niezbędne jest opracowanie statutu.

Fundacją zarządza tzw. rada fundacji (odpowiednik polskiego zarządu), w skład której muszą wchodzić co najmniej dwie osoby (w tym może być osoba prawna). Z tych minimum dwóch osób przynajmniej jedna musi posiadać obywatelstwo Lichtensteinu lub stałą siedzibę na terytorium księstwa oraz uprawnienia licencjonowanego dostawcy usług powierniczych w Lichtensteinie. 

Co istotne, beneficjentami fundacji mogą być osoby prawne, ale nie tylko organizacje pożytku publicznego, jak w przypadku fundacji rodzinnej polskiej. Zasadniczo rozróżnia się cztery rodzaje beneficjentów:

1. uprawnionych – czyli uprawnionych do korzystania z aktywów przekazanych fundacji lub osiąganych z nich dochodów;
2. warunkowych – mających prawo do uzyskania statusu beneficjenta w chwili ziszczenia się określonego warunku;
3. dyskrecjonalnych – których status zależy od decyzji rady fundacji (czyli zarządu) lub innego uprawnionego do tego organu wskazanego w statucie;
4. ostatecznych – czyli otrzymujących aktywa po likwidacji fundacji.

W kontekście obowiązków podatkowych – fundacja prywatna w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej zostanie potraktowana jako spółka i tym samym zostanie obłożona podatkiem dochodowym od osób prawnych w wysokości 12,5%. Fundacja nieprowadząca działalności gospodarczej, a jedynie zarządzająca powierzonym jej majątkiem, zobowiązana jest jedynie wnosić roczną opłatę w wysokości 1.800,00 franków szwajcarskich.

Prawa księstwa dot. fundacji są trwałe a sytuacja w tej kwestii zupełnie stabilna. Ostatnia większa nowelizacja przepisów dotyczących fundacji prywatnych miała miejsce w roku 2008 i wiązała się z dostosowaniem rozwiązań do nowoczesnych standardów unijnych.

Warto także nadmienić, że Lichtenstein co do zasady nie uznaje wyroków zagranicznych sądów, za wyjątkiem sytuacji, gdy Księstwo ma umowę bilateralną o wzajemnym uznawaniu wyroków (z Rzecząpospolitą Polską takowej nie posiada), tak więc każde ewentualne dochodzenie roszczeń względem fundacji musiałoby się odbywać poprzez lokalne sądownictwo, co w praktyce jest długotrwałe oraz bardzo kosztowne.

NIDERLANDY

W Królestwie Niderlandów rozróżnia się w sumie trzy rodzaje fundacji (fundacja – j. hol.: Stichting): charytatywną, prywatną oraz fundację typu STAK. Wszystkie fundacje są osobami prawnymi nieposiadającymi stałych członków. Nas interesują te dwie ostatnie:

• fundacja prywatna – mająca na celu realizację prywatnego celu fundatora określonego w statucie;

• fundacja typu STAK (Stichting Administratiekantoor) – mająca na celu administrowanie powierzonym jej majątkiem na rzecz powierzających. Podczas gdy własność ekonomiczna pozostaje w dyspozycji wnoszących aktywa członków rodziny, własność w sensie prawnym leży po stronie fundacji, której zasady reprezentacji uregulowane są zgodnie z ustaleniami fundatora. W fundacji typu STAK każdy wnoszący majątek otrzymuje certyfikaty depozytowe odpowiadające wniesionym aktywom. Certyfikaty te mogą być przekazane dalej, np. członkom rodziny, a posiadacz certyfikatu uprawniony jest do konkretnych pożytków przypisanych do wniesionego majątku, np. do dywidendy. Fundacja jest więc formalnym właścicielem aktywów, ale jej celem jest posiadanie i zarządzanie tymi aktywami na rzecz posiadaczy certyfikatów.

Fundacje tworzy się aktem notarialnym obejmującym statut fundacji, który musi zostać sporządzony w języku holenderskim. Reszta dokumentacji może być sporządzana w innych językach, chociaż w praktyce najczęściej jest to j. angielski. Fundacje tworzyć może jeden lub wielu fundatorów, przy czym w żadnym wypadku nie ma narzuconego minimalnego kapitału założycielskiego. Fundacje rejestruje się w rejestrze handlowym Niderlandzkiej Izby Handlowej (Kamer van Koophandel; dalej: KvK).

Fundacja musi mieć organy, w tym przynajmniej zarząd, prowadzący działalność fundacji. Możliwe jest powołanie rady nadzorczej lub odpowiadającego jej protektora. Oba organy odpowiadają za nadzorowanie działania zarządu. Radę lub protektora powołuje się przepisami statutu.

W kontekście obowiązków podatkowych – tak długo jak fundacja nie prowadzi działalności gospodarczej tak długo nie płaci podatku dochodowego. Gdy zacznie prowadzić działalność gospodarczą, podatkowo zostanie potraktowana jak spółka kapitałowa prowadząca przedsiębiorstwo. Wniesienie aktywów przez polskich rezydentów podatkowych do fundacji holenderskiej co do zasady nie wiąże się z powstaniem obowiązku podatkowego w podatku dochodowym. Otrzymywanie wypłat z fundacji holenderskiej, w zależności od formy i okoliczności może być opodatkowane jak darowizna lub na zasadach ogólnych podatkiem dochodowym. Fundacje nie muszą składać sprawozdań finansowych. Wyjątkiem są fundacje osiągające obroty powyżej 6 milionów euro rocznie w ciągu dwóch kolejnych lat. W takim wypadku sprawozdanie składa się do wspomnianego wcześniej KvK.

PODSUMOWANIE

Porównując fundację polską, fundację z Lichtensteinu oraz fundację niderlandzką, uwagę zwraca, że zastosowane rozwiązania nie różnią się drastycznie. Nawet mimo rozbicia fundacji „niecharytatywnej” na dwie w przypadku Niderlandów, wszystkie opisane fundacje są do pewnego stopnia swoimi odpowiednikami.

Pewną przewagą tych ostatnich jest jednak z pewnością ich ugruntowanie w lokalnych porządkach prawnych. Polska, borykająca się z wciąż narastającym problemem inflacji i niestabilności prawa jest niestety mniej pewnym kierunkiem lokowania środków niż Lichtenstein czy Niderlandy. Biorąc pod uwagę, że polskie przepisy są stosunkowo nowe, trudno także jeszcze oceniać w którym kierunku pójdzie praktyka i przyszłe zmiany ustawodawcze, które, znając polskiego ustawodawcę, pewno nastąpią.