Charakterystyka odprawy emerytalnej – warunki, wysokość, odmowa wypłaty
Wykorzystane materiały
- Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 2023 r. poz. 1465) – dalej: „k.p.” lub „Kodeks pracy” lub.
- Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 maja 2013 r. (sygn. akt: I PK 284/12; LEX nr 1554986)
- Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2016 r. (sygn. akt: II PK 130/15; LEX nr 2082135)
- Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 marca 2017 r. (sygn. akr: I PK 110/16; LEX nr 2261784)
- Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2018 r. (sygn. akt: I PK 17/17; LEX nr 2475060)
- Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2020 r. (sygn. akt: II PK 37/19; LEX nr 3089246)
Definicja i warunki wypłaty odprawy emerytalnej
Odprawa emerytalna nie jest wprost zdefiniowana w żadnym akcie prawnym. Kodeks pracy zawiera jedynie przesłanki wypłaty tego świadczenia:
§ 1. Pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na rentę lub emeryturę, przysługuje odprawa pieniężna w wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia.
§ 2. Pracownik, który otrzymał odprawę, nie może ponownie nabyć do niej prawa.
Z powyższego przepisu wynika, że odprawa emerytalna jest jednokrotnym świadczeniem w wysokości jego jednomiesięcznego wynagrodzenia, przysługującym pracownikowi który spełnia warunki uprawniające go do emerytury, którego stosunek pracy ustał w związku z przejściem na emeryturę.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w swoim wyroku z dnia 25 maja 2016 r. (sygn. akt: II PK 130/15; LEX nr 2082135): „Przesłankami nabycia prawa do odprawy rentowej są: rozwiązanie stosunku pracy, przyznania prawa do renty i związek funkcjonalny między nimi.”. Z uwagi na brzmienie przepisu art. 921 k.p., przesłanki te można analogicznie zastosować do odprawy emerytalnej. Tak więc przesłankami nabycia prawa do odprawy emerytalnej są:
- rozwiązanie stosunku pracy;
- przyznanie pracownikowi prawa do emerytury;
- związek funkcjonalny między rozwiązaniem stosunku pracy a przyznaniem prawa do emerytury.
Potwierdza to również teza zawarta w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2018 r. (sygn. akt: I PK 17/17; LEX nr 2475060): „Zgodnie z art. 921 § 1 k.p., odprawa przysługuje pracownikowi spełniającemu warunki uprawniające do renty lub emerytury z tytułu ustania stosunku pracy w związku z przejściem na rentę lub emeryturę. Nabycie tego prawa zależy więc od: spełnienia przez pracownika warunków uprawniających do renty lub emerytury, ustania stosunku pracy i „przejścia na rentę albo emeryturę”, tj. zmiany statusu prawnego pracownika z pracownika na osobę pobierającą określone świadczenie oraz związku między ustaniem stosunku pracy a przejściem pracownika na rentę lub emeryturę.”.
Należy zauważyć, że przepis nie uzależnia w żaden sposób prawa do odprawy emerytalnej od podstawy stosunku pracy (np. standardowej umowy o pracę, powołania, mianowania), ani też okresu jaki pracownik faktycznie był przepracował u danego pracodawcy przed przejściem na emeryturę. Odprawa emerytalna przysługuje niezależnie od tych warunków.
Wysokość odprawy emerytalnej
Określona przepisem art. 921 §1 k.p. wysokość odprawy emerytalnej (jednomiesięcznego wynagrodzenia), nie stanowi normy bezwzględnie obowiązującej. Nic nie stoi na przeszkodzie by pracodawca wyznaczył korzystniejszą dla pracownika wysokość odprawy (lecz nie niższą – art. 18 §1 i 2 k.p.).
Jak wskazał Sąd Najwyższy w swoim wyroku z dnia 8 grudnia 2020 r. (sygn. akt: II PK 37/19; LEX nr 3089246): „Przepis art. 921 k.p. nie jest normą bezwzględnie obowiązującą. W układach zbiorowych pracy i regulaminach wynagradzania można zatem ukształtować zasady nabywania prawa do odprawy emerytalno – rentowej i ustalania jej wysokości, a także kwestię powtarzalnego charakteru tego świadczenia w sposób korzystniejszy dla pracowników od wynikającego z powołanego przepisu.”.
Odmowa wypłaty odprawy emerytalnej
Pracownik nie może zrzec się prawa do wypłaty odprawy emerytalnej ani wyższej odprawy emerytalnej, określonej wewnętrznymi ustaleniami pracodawcy.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w swoim wyroku z dnia 16 marca 2017 r. (sygn. akr: I PK 110/16; LEX nr 2261784): „Strony umowy o pracę nie mogą, bez naruszenia, określonej w art. 18 § 1 i 2 k.p., zasady uprzywilejowania pracownika, zawierać porozumienia, na mocy którego pracownik zostanie pozbawiony – przysługującej mu na podstawie postanowień zakładowego układu zbiorowego pracy – odprawy emerytalnej, przewyższającej wysokość odprawy, uregulowanej w art. 921 k.p. […] Pracownik nie może zrzec się prawa do odprawy emerytalnej.”.
W pewnych sytuacjach wypłata odprawy emerytalnej jednak nie przysługuje.
- Zwolnienie dyscyplinarne
Tak zwane zwolnienie dyscyplinarne, czyli właściwie rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia w winy pracownika (art. 52 § 1 k.p.) stanowi przesłankę odmowy wypłaty odprawy emerytalnej.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w swoim wyroku z dnia 8 grudnia 2020 r. (sygn. akt: II PK 37/19; LEX nr 3089246): „Rozwiązanie umowy o pracę w trybie art. 52 § 1 k.p. implikuje brak prawa do otrzymania odprawy emerytalnej, pracownik, w stosunku do którego pracodawca wybrał właśnie ten sposób rozwiązania umowy o pracę, nie miałby prawa do tej odprawy.”.
- Przejście na inne niż emerytura świadczenia
Odprawa emerytalna przysługuje tylko w przypadku przejścia na emeryturę (zmiany statusu pracownika na status emeryta), tak więc nie będzie ona przysługiwała w przypadku przejścia na inne świadczenia, np. świadczenie przedemerytalne.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w swoim wyroku z dnia 8 grudnia 2020 r. (sygn. akt: II PK 37/19; LEX nr 3089246): „Zdarzeniem prawnym powodującym powstanie prawa do odprawy jest więc ustanie stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę lub rentę. W konsekwencji, jeden jest w istocie warunek nabycia prawa do odprawy emerytalnej lub rentowej – przejście na emeryturę lub rentę.” oraz „Jednakże rozwiązanie umowy o pracę na mocy porozumienia stron przed osiągnięciem przez pracownika wieku emerytalnego nie jest w zakresie uprawnień pracownika do odprawy emerytalnej rozwiązaniem stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę. Także ustanie stosunku pracy, wraz z którym pracownik uzyskuje świadczenie przedemerytalne, nie jest ustaniem stosunku pracy w związku z przejściem na emeryturę.”.
- Uprzednie otrzymanie odprawy emerytalnej
Odprawa emerytalna jest świadczeniem jednokrotnym. Otrzymanie odprawy emerytalnej wyklucza otrzymanie jej w przyszłości. Wynika to przede wszystkim z samego brzmienia przepisu art. 921 k.p.
Jak potwierdził Sąd Najwyższy w swoim wyroku z dnia 14 maja 2013 r. (sygn. akt: I PK 284/12; LEX nr 1554986): „Pracownik, który otrzymał odprawę, nie może ponownie nabyć do niej prawa.”.
Odpowiedzialność za brak wypłaty odprawy emerytalnej
Niewypłacenie należnej odprawy emerytalnej w ustalonym terminie, bezpodstawne obniżenie lub dokonanie bezpodstawnych potrąceń z odprawy emerytalnej, stanowi wykroczenie, zagrożone karą grzywny w wysokości od 1000 do 30.000 złotych (art. 282 § 1 k.p.).